Home – Blog – Nieuws: Geluidsopnames theaterhistorie te horen in de hal van het Universiteitstheater
Geluidsopnames theaterhistorie in de hal van het Universiteitstheater.
In de ontvangsthal van het Universiteitstheater aan de Nieuwe Doelenstraat in Amsterdam zijn vanaf 12 mei geluidsopnames uit de vorige eeuw uit de Theatercollectie Bijzondere Collecties (Stichting TiN) te beluisteren.
Deze geluidsinstallatie is een samenwerking van Theaterwetenschap en Theatercollectie Bijzondere Collectie (TiN). Onder de titel “Vluchtig Luisteren” wordt maandelijks een keuze gemaakt uit de meer dan 5700 gedigitaliseerde historische opnamen – monologen, toneelregistraties, interviews, theaterliederen en conférences.
Initiatiefnemer van dit project is Ricarda Franzen. Zij is docente dramaturgie aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast promoveert zij over geluid in de theaterpraktijk en in archieven. Als freelance dramaturge werkt zij mee aan hoorspelen en is zij in het bijzonder geïnteresseerd in vormen van auditieve dramaturgie. Waaronder het experimenteren met verschillende vormen van toegang tot theater en met name tot het rijke audiomateriaal van het TiN. In het Universiteitstheater komen en gaan dagelijks mensen, die zich met theater bezighouden. Maar wanneer krijg je de kans om theater te beluisteren? De geluidsintallatie in de hal van het Universiteitstheater is een soort théâtrophone naar het verleden.
Vluchtig luisteren
De geluidsinstallatie heet “vluchtig luisteren”, omdat het een monument is voor de tijdelijkheid, de “vluchtigheid” van het theater. Het viert de vluchtigheid van het theater door de “vluchtigheid” van het luisteren zelf, maar het is tegelijkertijd een zichtbaar monument tegen het uit de aandacht verdwijnen van theatercollecties.
De installatie van het Geluidsarchief in de Nieuwe Doelenstraat.
De basis voor het omvangrijke geluidsarchief, waaruit geput wordt voor deze installatie, werd in 1965 gelegd door Theater Klank en Beeld.
De oorsprong van het Geluidsarchief: Theater Klank en Beeld
Initiatiefnemer tot het opzetten van een geluids- en beeldarchief van Nederlands theater was Gerard Piesaar. Vanaf 1959 begon hij, onder het label Pythia, met het opnemen van toneelregistraties, onder andere monologen van Ko van Dijk. Potash en Perlemoer is de eerste live registratie die op plaat werd uitgegeven, op het Pythia-label (1960).
In 1962 raakt ook Philips geïnteresseerd, en met Gerard Piesaar als productieleider, worden enkele langspeelplaten uitgebracht in de “Parlando” serie.
Op initiatief van Gerard Piesaar, Lou Hoefnagels en Donald Bleijleve wordt uiteindelijk op 1 juni 1965 de “Stichting Geluid- en Beeld-archief van het Toneelmuseum” opgericht. De roepnaam zou later “Theater Klank & Beeld” worden. De Stichting betrok een kelder van het Toneelmuseum; Lou Hoefnagels werd directeur.
Theater Klank en Beeld fuseerde later met het Nederlands Theater Instituut, daarna het Theater Instituut Nederland, en maakt nu deel uit van de Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA.
Wat is er te horen?
Deze opnames zijn de komende weken te horen:
12 mei tot 16 mei: Geschiedenis van Theater Klank & Beeld, 1988
Interview met Lou Hoefnagels, Gaby Piesaar, Maarten Eilander.
Lengte: ongeveer 3 uur.
Jaar van Opname: 1988
16 mei tot 30 mei: Twee keer Bouwmeester:
Theo Mann-Bouwmeester in De officieele vrouw, 1909. Fotograaf onbekend.
Louis Bouwmeester: Foto F. Geveke, 1922.
Theo Mann-Bouwmeester: Feestrede t.g.v. het 300-jarig bestaan van de Stadsschouwburg (1938)
Lengte: 2:47 minuten
Ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan van de Stadsschouwburg in Amsterdam, was de 88-jarige actrice gevraagd een toespraakje te houden. Daar zij hier fysiek niet toe in staat was, heeft men gekozen voor het maken van deze geluidsopname, die dan bij de feestelijkheden afgedraaid zou worden. Op deze opname is goed te horen dat de actrice niet goed meer bij stem was, maar dat ze het vak van een goede voordracht geven niet was verleerd. De opname die hier te horen is, is de plaat die daadwerkelijk is afgedraaid in de schouwburg. Deze plaat is dan ook een montage van de basisopnamen, die verloren zijn geraakt. Helaas zijn op enkele plaatsen in deze monoloog de montage’s goed te horen.
Louis Bouwmeester: Toespraak tot Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik ter gelegenheid van hun huwelijk (1901). Deze opname is mogelijk de oudste opname in de collectie.
Lengte: 3:12 minuten
Louis Bouwmeester wordt vaak Nederlands grootste acteur ooit genoemd. Het meest bekend is hij geworden met zijn vertolking van Shylock in De Koopman van Venetië van Shakespeare, een rol die hij sinds 1880 meer dan 2000 keer vertolkte, met zeer veel succes, ook in een aantal Europese wereldsteden. Maar Bouwmeester heeft zoveel meer grote rollen gespeeld dan de Shylock alleen.
30 mei tot 13 juni: Albert van Dalsum.
Albert van Dalsum. Foto: Ralph Prins. Ca. 1965.
Albert van Dalsum: Wat is toneelspelen? Een “Radio-Causerie”, 1941.
Lengte: 13:31 minuten
Albert van Dalsum legt aan de luisteraar uit, hoe de kunst van het toneelspelen werkt. Deze klassieke causerie van Van Dalsum is met name bijzonder door het tweede gedeelte. Hier legt hij het verband tussen de rol van het toneel en de actualiteit. En die actualiteit was uiteraard, dat Nederland bezet werd door de Duitsers. In deze causerie verklaart Van Dalsum dat onder deze omstandigheden er ook door de podiumkunstenaars gewoon doorgespeeld moet worden. Echter, de nationale tint die hij hierbij uitdraagt én de verplichting van inschrijving in de Kultuurkamer een half jaar later, noopte Van Dalsum de rest van de bezettingstijd niet meer in het openbaar op te treden.
Opening van de geluidsinstallatie
De geluidsintallatie wordt feestelijk geopend op donderdag 12 mei om 17.00 in de hal van het Universiteitstheater, Nieuwe Doelenstraat 16-18, Amsterdam
Door het jaar heen kan iedereen hier onder de geluids-douche plaats nemen en van wisselende opnames van toneelregistraties, liedjes, interviews, feestreden, monologen, liedjes, geluidsdecor tot radio-uitzendigen genieten.
(Herkomst portretfoto’s: Theatercollectie Bijzondere Collecties UvA (Stichting TiN).